Doku yapımında ve onarımında başlıca role sahip olan, hormonların ve enzimlerin yapıtaşı olan proteinler hakkında yeterince bilgiye sahip miyiz? Hangi besinlerde bulunurlar ve ne işe yararlar?
Proteinler, vücudumuza enerji sağlayan besin öğelerinden bir tanesidir. Bir gramı yaklaşık 4 kilokalori enerji sağlar. Vücuda alınan proteinler esas olarak enerji oluşturmak için kullanılmazlar. Onların asıl işlevi, vücuttaki dokuları oluşturmak ve gerektiğinde dokuların tamirini sağlamaktır. Ayrıca, vücudumuzun dengesini sağlayan hormonların ve birçok enzimin de yapısında yer alırlar. Tükettiğimiz besinleri sindirmemiz bile, vücudumuzda işlevini sürdüren proteinlere bağlıdır.
VÜCUDUMUZUN YAPI TAŞI, PROTEİNLER… Ya proteinlerin yapıtaşları?
Proteinler, aminoasitlerden oluşurlar. Yirmi farklı aminoasit, birbirlerine farklı düzenlerde bağlanarak, farklı protein yapılarını oluşturur. Bu dizilim, proteinlere farklı özellikler sağlayarak, farklı işlevler kazandırır.
Aminoasitler, elzem ve elzem olmayan aminoasitler olarak ikiye ayrılırlar. Elzem aminoasitler, vücutta sentez edilemediklerinden dolayı diyetle alınmaları zorunludur. Elzem olmayan aminoasitler, vücutta sentez edilebilirler.
Yetişkinler için, sekiz elzem aminoasit vardır. Bunlar, löysin, izolöysin, triptofan, fenilalanin, lizin, metionin, valin ve treonindir. Histidin ise bebek ve çocuklarda elzemdir.
PROTEİN KAYNAKLARI NELERDİR?
Et ve et ürünleri, balık, tavuk, süt ve süt ürünleri, soya fasulyesi, kuru baklagiller ve tahıllar protein içeren besinlerdir.
HAYVANLARDAN MI, BİTKİLERDEN Mİ?
Hayvansal ve bitkisel kaynaklar protein içerirler. Protein alımında önemli olannokta, proteinin biyolojik değeridir. Biyolojik değer, aminoasit örüntüsüne bağlı olarak değişir. Hayvansal besin kaynakları bitkisel besin kaynaklarına göre protein yönünden daha değerlidirler. Tahıllar ve kuru baklagiller, protein içerse de bazı aminoasitler yönünden fakirdirler. Öğünlerimizin aminoasit kalitesi yönünden dengelemek istiyorsak, besin çeşitliliği sağlamalıyız. Kuru baklagil ve tahılların bir arada tüketilmesi bu duruma imkân tanımaktadır.
PROTEİNLERDEN DAHA ÇOK FAYDALANMAK İÇİN…
ÇOCUĞUNUZ İÇİN ANNE SÜTÜ… Dünyadaki tek mucizevî besin anne sütüdür. Bebeğinizin ihtiyacı olan her şeyi içermesinin yanında, protein ihtiyacını da karşılayacaktır. Bazı protein türleri bebeklerde alerjen etki gösterirken, anne sütünde böyle bir şey söz konusu değildir.
YUMURTAYI TERCİH EDİN… Herhangi bir sağlık probleminiz ya da yumurtaya karşı alerjiniz yoksa yumurta tüketmeye gayret etmelisiniz. Çorbalarınızda, salatalarınızda hatta sütlü tatlılarınızda yumurtaya yer vermeye ne dersiniz?
ET, TAVUK VE BALIK ÖNEMLİDİR… Bu besin grubu, proteinlerin ana kaynağı olduğundan dolayı sofralarınızda yer vermeyi ihmal etmeyin.
BESİN ÇEŞİTLİLİĞİNİ ARTTIRIN… Her öğününüzde temel besin gruplarına yer verin… Tahıllarla kuru baklagilleri bir arada tüketin. Süt ürünleri ve tahılları da bir arada tüketmeye çalışın. Böylelikle aldığınız proteinin kalitesini arttıracaksınız.
SIKÇA SORULAN SORULAR
Yüksek protein ve düşük karbonhidrat içeren diyetlerin hızlı şekilde zayıflattığını duydum. Böyle bir zayıflama diyeti uygulamalı mıyım?
HAYIR. Bu tür diyetlerin hızlı kilo verdirdiği doğrudur. Vücuda asıl enerji kaynağı olan karbonhidrat alınamadığından dolayı, protein ve yağlar enerji kaynağı olarak kullanılır. Karbonhidratlar, vücuda gereğinden az miktarda alınırsa, vücutta keton cisimcikleri adı verilen maddeler fazla miktarda üretilmeye başlar. Başlangıçta idrarın koyu renk olması gibi belirtiler gösteren ketozis adı verilen olay, ileri safhalarda komaya neden olabilir. Bu sebeple, bu tür diyetleri uygulamak sağlıksız bir zayıflamayı getirir. Ömür boyu karbonhidrattan sınırlı bir diyet tüketmek mümkün olamayacağından dolayı, bu diyetlerle verilen kilolar diyet bırakıldığında hızla geri alınacaktır. Ayrıca, yüksek protein içeren diyetler genellikle yüksek miktarda doymuş yağ ve kolesterol içerirler. Bu tarz beslenme, kalp ve damar hastalıkları için risk faktörüdür.
REFERANSLAR
1)Baysal A. (2002) Beslenme, Hatipoğlu Yayınları, Ankara
2)Duyff L. R. Çeviri Editörleri: Prof. Dr. Sevinç Yücecan, Prof. Dr. H.Tanju Besler, Prof. Dr. Gülden Pekcan, Dr. Berat Nursal, Geliştirilmiş Besin ve Beslenme Rehberi, Acar, Ankara
3)Food Standards Agency (2005) Manual of Nutrition, TSO, London